-
1 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә -
2 акыл йөртү
1) рассужда́ть, размышля́ть, мы́слить, размы́слить ( о чём)2) см. акыл йөртеп карау -
3 акыл өйрәтү
= акылга өйрәтү1) см. акыл бирү2) ирон. мора́ль (нота́цию) чита́ть; у́мничать, поу́мничать, му́дрствовать, пому́дрствовать разг.; морализи́ровать -
4 акыл
-
5 акыл
1. сущ. 1) ум, разум, рассудокaqıl belän eş itü ― действовать с умом
2) мысль, мнение, идеяtöple aqıl ― толковая мысль
3) совет 2. прил. умственный, рассудочныйaqıl xezmäte ― умственный труд
▪ aqıl belän 1) умом, разумом 2) перен.с умом, с разумом, умно, умело ▪ aqıl teşe зуб мудрости ▪ aqıl yağınnan умственно, в умственном отношении ▪▪ aqıl birergä давать/дать совет ▪▪ aqıl çualırğa потерять рассудок ▪▪ aqıl öyrätergä наставлять ▪▪ aqıl satarğa мудрствовать ▪▪ aqıl yuğaltırğa потерять голову (рассудок) ▪▪ aqıldan yazarğa сойти с ума ▪▪ aqılğa say неумный ▪▪ aqılğa utırırğa становиться/стать благоразумным -
6 акыл иясе
1) разу́мное (существо́); носи́тель ра́зума книжн.2) му́дрый; рассужда́ющий, разу́мный; у́мная (све́тлая) голова́; све́тлый ум; ума́ пала́та ( у кого) || разу́мник, разу́мница, у́мник3) мудре́ц, му́дрый челове́к; носи́тель (человек, личность, величина) большо́го (незауря́дного, исключи́тельно ре́дкого) ума́; ум; власти́тель дум (умо́в) книжн.борынгы акыл ияләре — мудрецы́ (умы́) дре́вности
бөек акыл ияләре — вели́кие умы́ (власти́тели дум, власти́тели умо́в)
-
7 акыл йөртеп карау
порассуди́ть, поразмы́слить, посуди́ть; см. тж. акыл белән уйлап карау -
8 акыл алу
1) уму́-ра́зуму учи́ться (поучи́ться); ума́ (ума́-ра́зума) набира́ться/набра́ться; умудря́ться/умудри́ться (жизнью, опытом); умне́ть, поумне́ть2) получа́ть/получи́ть (го́рький уро́к) -
9 акыл белән
1) умо́м, ра́зумом, рассу́дком, рассу́дочно (оценить кого, что), умо́м-ра́зумом2) с умо́м (ра́зумом), у́мно, разу́мно, по-у́мному, рассуди́тельно, разу́мно, му́дро, толко́во (делать что, поступать, говорить); у́мненько -
10 акыл белән уйлап карау
умо́м раски́дывать (раски́нуть, пораски́нуть, прики́нуть); умо́м (мозга́ми) шевели́ть (пошевели́ть, пораски́нуть) -
11 акыл бирү
1) сове́т (наставле́ние) дава́ть (дать, препода́ть); надоу́мливать/надоу́мить ( на что) || надоу́мливание, надоу́мление2) уму́-ра́зуму (ра́зуму) учи́ть (научи́ть, поучи́ть); умудря́ть/умудри́ть, вразумля́ть/вразуми́ть || вразумле́ние3) (го́рький) уро́к дава́ть (дать, препода́ть); вразумля́ть/вразуми́ть (о неудачах и т. п.) -
12 акыл җитмәслек
непостижи́мый; мудрёный ирон. -
13 акыл җитми
уму́ непостижи́мо; ума́ не приложу́; не пойму́, в толк не возьму́ -
14 акыл зәгыйфьләнү
= акылга зәгыйфьләнү вы́жить из ума́ разг. -
15 акыл керү
1) умне́ть, поумне́ть; ума́ (ума́-ра́зума, ра́зума) набира́ться/набра́ться; умудря́ться/умудри́ться (жизнью, горьким опытом); станови́ться (стать) благоразу́мным2) за ум бра́ться (взя́ться) ( после своих неудач) -
16 акыл китү
1) го́лову (ра́зум, ум) теря́ть (потеря́ть); ра́зума (ума́, рассу́дка) лиша́ться/лиши́ться; себя́ не по́мнить; обезумева́ть/обезу́меть, одурева́ть/одуре́ть; ум за ра́зум захо́дит (в гневе, внезапном горе, сильной растерянности); па́мять отши́бло ( кому)2) станови́ться (стать) невменя́емым (в момент совершения чего-л.) || невменя́емость3) диал. лиша́ться, лиши́ться чувств (рассу́дка); в о́бморок па́дать (упа́сть) -
17 акыл сайлыгы
1) ску́дость (сла́бость, недоста́ток) ума́; малоу́мие, скудоу́мие, скудомы́слие уст.2) см. акылсызлык -
18 акыл сату
ирон. мора́ль (нота́цию) чита́ть (почита́ть, прочита́ть); у́мничать, у́мствовать, му́дрствовать, морализи́ровать -
19 акыл теше
зуб му́дрости -
20 ис-акыл
ис-акыл бетү — си́льно испуга́ться; приходи́ть/прийти́ в у́жас, ужаса́ться/ужасну́ться ( при виде ядовитой змеи)
ис-акыл китәрлек (китмәле) — удиви́тельный, порази́тельный
ис-акыл китү — удивля́ться/удиви́ться, диви́ться, ди́ву дава́ться
ис-акыл югалту (җую) — теря́ть, потеря́ть спосо́бность сообража́ть, приходи́ть/прийти́ в замеша́тельство
ис-акылны алу (исен дә, акылын да алу) — кра́йне удивля́ть/удиви́ть, приводи́ть/привести́ в изумле́ние
искә-акылга килмәгән — непостижи́мый
См. также в других словарях:
акыл — 1. Кешенең уйлау, фикер йөртү сәләте, аңлылык дәрәҗәсе акыл яшьтә түгел – башта 2. Иҗтимагый аң, иҗтимагый фикер 3. Киңәш яшьләргә акыл бирү 4. Уй, фикер кем башына килгән бу акыл? 5. Акыллылык акыл түгел бу эшең 6. Алдын артын уйлау, уйлап эш… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ис-акыл — И. БЕТҮ – Бик нык курку, аптырау аркасында аңлый алмас хәлгә килү. И. КИТҮ, И. НЫ АЛУ, ИС КИТҮ – Бик нык гаҗәпләнү, хәйран калу. И. ГА КИЛҮ – Аңлап алу, төшенү, абайлау. ИСТӘ АҢДА БУЛМАУ – Хәтердә бөтенләй булмау, бөтенләй уйламау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
һушлану — Акыл керү, аң дәрәҗәсе үсү бала үсәр, тиле һушланмас … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
авыр — I. с. 1. Үлчәүгә күп тарта торган, зур үлчәүле; киресе: җиңел 2. Кайгылы, борчулы. Матди яктан кыенлашкан, җитмәүчелекле, бәхетсез (тормыш, язмыш тур.) 3. рәв. Әкрен, ашыкмыйча, салмак 4. Каты, җитди авыр яра 5. Зур хезмәт, физик яки акыл көче… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аек — с. 1. Исерткеч эчемлек эчмәгән, исермәгән; исерек булмаган. Гомумән, исерткеч эчемлекләр, аракы эчми торган 2. күч. Фикер йөртердәй хәлдә, уйлау сәләтен югалтмаган, аңлы 3. күч. Акыллы, уйлап эш итә торган. рәв. Уйлап, акыл белән. Дөрес, туры,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
айнык — с. 1. Исерткеч эчемлек эчмәгән, исермәгән; исерек булмаган. Гомумән, исерткеч эчемлекләр, аракы эчми торган 2. күч. Фикер йөртердәй хәлдә, уйлау сәләтен югалтмаган, аңлы 3. күч. Акыллы, уйлап эш итә торган. рәв. Уйлап, акыл белән. Дөрес, туры,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җитмәслек — с. Үзеннән алдагы исем (буй, акыл, күз, көч, хәл һ. б.) белән бергә предметтагы теге яки бу сыйфатның артыклыгын, аңа ирешеп булмауны аңлата акыл җитмәслек эшләр … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
интеллект — Кешенең фикерләү, акыл сәләте; акыл үсеше дәрәҗәсе … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
рационализм — филос. 1. Кеше акылы чиктән тыш көчле, чынбарлыкны тулысына танып белеп була дигән фәлсәфи караш 2. Фикерләүнең тормыш тәҗрибәсенә бәйләнешен инкарь итеп, дөньяны танып белүнең бердәнбер чыганагы акыл дип санаучы философик юнәлеш 3. күч. Тормышта … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хезмәт — 1. Кешедән акыл яки физик көч таләп итә торган максатлык эшчәнлек, эш 2. Шундый эш нәтиҗәсе буларак фәнни, әдәби яки сәнгать әсәре 3. Көч, энергия әз хезмәт түкмәдем. Тырышлык 4. Эш (урыны) , вазифа директорлык хезмәтеннән тыш укыта да 5. Армиядә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
Рыскулов Муратбек — (23.11.1909, с. Чаек, ныне Джумгальского района Киргизской ССР, ‒ 1.2.1974, Фрунзе), киргизский советский актёр, народный артист СССР (1958). Член КПСС с 1947. С 1936 в труппе Киргизского музыкально драматического театра (одновременно учился в… … Большая советская энциклопедия
